در میان مردم این سخن مشهور است که «عمل به احادیث ضعیف در فضائل اعمال، جایز است» و بر مبنای این سخن، همه احادیثی که نزد آنها صحیح نیست را قبول می‏کنند و بدین وسیله، مطالبی را داخل دین می‏کنند که هرگز دارای اصل ثابت و مشهوری نیست.

این عبارت در واقع بازتاب سخن سه تن از مشهورترین ائمه حدیث، یعنی احمد بن حنبل، عبدالرحمن بن مهدی و عبدالله بن مبارک است که از ایشان نقل شده است: «ما در روایات حلال و حرام، سخت گیریم و در روایات فضائل سهل گیر» اما سخن این بزرگان به طور صحیح فهمیده نشده است؛ زیرا مراد آنان از سختگیری و سهل گیری این نیست که این دو لغت، ضد هم باشند مانند صحیح و ضعیف، بلکه ایشان وقتی در موضوعات حلال و حرام، روایت نقل می‏کردند سختگیری می‏کردند و بالاترین درجه حدیث را می‏پذیرفتند، که در زمان ایشان حدیث صحیح همین بوده است و هرگاه در فضائل حدیث نقل می‏کردند، سخت گیری نمی‏کردند و حدیث حسن را هم می‏پذیرفتند، زیرا در عصر آنان اصطلاح "حسن" در مورد روایات مرسوم نبوده است و غیر از حدیث صحیح همه انواع دیگر حدیث را اقسامی از حدیث ضعیف به حساب می‏آوردند، لذا اگر مردم می‏دانستند که تساهل این بزرگان در نقل فضائل به معنی قبول حدیث حسن بوده است دیگر نمی‏‏ گفتند «عمل به ضعیف در فضائل اعمال جایز است».

مسلم است که حدیث ضعیف، نه فقط نمی‏تواند مصدر حکم شرعی باشد، بلکه برای عمل به یک فضیلت اخلاقی نیز مناسب نیست، زیرا ظن و گمان، غیر از حق و حقیقت است و فضائل، همانند احکام، از پشتوانه های اساسی دین است و شایسته نیست که زیر بنای این پشتوانه ها بر امور واهی باشد ... به اندازه کافی، احادیث صحیح داریم که ما را از احادیث ضعیف بی‏ نیاز کند.

برگرفته از: علوم الحدیث ومصطلحه / دکتر صبحی صالح